waterbewustbouwen.be / kennis / regenwater (rwa) / groendaken & groene gevels / levende gevels, integratie van groen in de gevelbouw

Groen in de bouw

Levende gevels, integratie van groen in de gevelbouw

Ilse Claeys, FAC • 17 juni 2016

Soorten verticaal groen

Er zijn verschillende manieren om een gevel met verticaal groen te beplanten.

Groene gevels zijn grondgebonden systemen bekleed met klimplanten, die rechtstreeks aan de gevel groeien zoals Hedera (klimop), of planten die indirect aan de gevel verbonden zijn met behulp van klimhulp­midde­len zoals Vitis (druif). Bij gebrek aan ruimte om te wortelen is deze methode niet altijd mogelijk. Dergelijke systemen zijn goedkoop door de geringe aanschafkosten en lage onderhouds­frequentie. Anderzijds is de plantenkeuze beperkt en wordt het eindbeeld pas na jaren compleet.

Levende gevels verwijzen naar niet-grondgebonden systemen, die voorbeplante panelen of geïntegreerde systemen omvatten, bevestigd aan een structurele wand of hulpconstructie. Hierin is een hydroponisch systeem verwerkt dat zorgt voor een groeimedium waarin de planten kunnen wortelen, met voorziening van water en andere voedingsstoffen voor de planten. De mogelijke plantenselectie is uitgebreid en er is snel een eindresultaat. Zo kunnen de gevels doelgericht met planten worden vormgegeven. Echter, door de hoge aanschaf- en onderhoudskosten en de nood aan een irrigatiesysteem, is dit een dure oplossing. Daarenboven vormt het gebrek aan duurzaamheid een risico, door de kwetsbaarheid van de planten en het bevloeiingssysteem.

Vanuit de FAC (Federatie Aluminium Constructeurs) richten we ons op de integratie van groen in gevelsystemen, met andere woorden op levende gevels.

Kwaliteiten van levende gevels

Meer groen schept een aangenamer leefklimaat, het brengt rust en verademing in een omgeving met veel verharde materialen. Dankzij een levende gevel kunnen op een beperkte oppervlakte veel vierkante meters groen voorzien worden, die in vergelijking met een groendak vaak ook meer zichtbaar zijn. Ook op architecturaal en esthetisch vlak is er een meerwaarde waarvan mensen echt kunnen genieten.

Bouwfysisch zijn er ook een aantal voordelen. Enerzijds werkt het plantendek als regenscherm, waardoor in het algemeen de muren droger zijn. Anderzijds is er een isolerende werking: op hete zomerdagen verdampen de planten water, waardoor de buitentemperatuur daalt en de luchtvochtigheid stijgt. Tijdens de winter wordt de muur minder koud omdat de bladeren de windsnelheid langs de muur afremmen en zo een isolerende luchtlaag tussen de bladeren en de muur creëren. Onderzoek toont aan dat een levende gevel bijdraagt tegen het ‘hitte eiland effect’. Hierdoor kan ’s zomers en ’s winters energie bespaard worden. In dit verband dient echter opgemerkt te worden dat de watervoorziening en pomp ook energie vergen.

Het ‘urban heat island effect’ of ‘hitte eiland effect’ ontstaat door de afwezigheid van vegetatie, het verharden van oppervlakten en het gebruik van airco. Dit zorgt ervoor dat de temperatuur in een verstedelijkte omgeving enkele graden hoger kan oplopen. Bouwmaterialen absorberen warmte door hun thermische capaciteit. Planten daarentegen hebben een verkoelend effect door de verdamping van zuurstof.

Het sponseffect van een groendak en een levende gevel zal bij hevige regenval de piekbelasting op het afwateringssysteem beperken. Het is wel zo dat een levende gevel, in vergelijking met een groendak, minder water kan opvangen door zijn verticale opstelling.

Het waterverbruik verschilt per systeem, en zit in de orde-grootte van 0,3 à 4 liter per m2 per dag. Dit hangt ook af van de soort beplanting en de oriëntatie van de gevel. Regenwater is zeer geschikt om de beplanting mee te bevloeien. Het bevat weinig kalk en de pH-waarde is gemiddeld 5,6.

Filteren van fijn stof en luchtverontreiniging

Uit onderzoek is experimenteel aangetoond dat planten op gevels de belangrijkste luchtvervuilende stoffen kunnen absorberen (PMx, NOx, O3, VOS, CO2). De mate waarin planten de lucht zuiveren hangt af van hun vegetatiekenmerken, daarom wordt verontreiniging het best bestreden met meerdere soorten beplanting met verschillende bladeigenschappen.

Het groen zorgt ook voor de bevordering van de biodiversiteit voornamelijk bij vogels en insecten door een groeiplaats te bieden aan planten, en een schuil- of nestplaats voor deze dieren.

Meerwaarde voor het gebouw

Een levende gevel is een beschermende omhulling voor het gebouw, waardoor de constructieve elementen minder blootgesteld worden aan het UV-licht, de temperatuurschommelingen, de vorst en het vocht. Dit kan leiden tot een langere levensduur van de gevelbouwelementen.

Er is ook het marketing aspect, waarbij het spel van kleuren, geuren en vormen kan uitgewerkt worden om een groen imago te benadrukken. Verticaal groen kan ook gezien worden als een bezienswaardigheid of als “levende kunst” aan gebouwen.

Valkuilen en uitdagingen

Plantensterfte en verwaarlozing kunnen een gevel erg ontsieren. Een duurzame levende gevel vereist een goede plantenkeuze, met kennis van botanica en in functie van het klimaat, de oriëntatie, de ligging (bijvoorbeeld aan zee), de hoogte van de gevel, windsnelheden en de lichtinval. Planten zullen snel afsterven als het bewateringssysteem niet behoorlijk functioneert, bijvoorbeeld door een verstopping of onevenwichtige irrigatie. Het langdurig afsluiten van de irrigatie tijdens een vorstperiode kan ook uitdroging van planten tot gevolg hebben. Er moet tevens voor een optimale drainage gezorgd worden, zowel aan de top als onderaan, voor muren die soms verschillende verdiepingen hoog zijn.

Net zoals bij een gewone tuin hebben planten in levende gevels nood aan water, voedingsstoffen en regelmatig onderhoud. Het snoeien en eventueel vervangen van planten is wegens de hoogte van de gevel vaak niet evident. Daarnaast is een periodiek onderhoud van het irrigatiesysteem vereist, met nazicht van de leidingen en sensoren, indien nodig bijsturen van de hoeveelheden water en voedingsstoffen,… Deze zaken moeten mee opgenomen worden in het onderhoudplan van het gebouw.

Andere factoren die bij de plannen voor een levende gevel in acht genomen moeten worden, zijn: veiligheid en inbraak (via klimhulp), bescherming van de constructie (tegen vocht en plantenwortels), brandgevaar, menselijk gedrag (vandalisme en onderhoud), insecten en plaagdieren (niet iedereen houdt van deze biodiversiteit).

Een gevel die als basis voor verticaal groen moet dienen, moet ook constructief aan een aantal eisen voldoen. Deze zijn niet bijzonder hoog, maar men kan best deskundig advies inwinnen inzake de wortelwerendheid van de constructie, de waterdichtheid, de draagkracht van de gevel, de drukvastheid en de levensduur. Elk systeem heeft ook zijn eigen kenmerken, bijvoorbeeld aangaande het gewicht (per m2), de afstand tot de gevel en de verwachte levensduur.

Kostenplaatje

Een levende gevel is duurder dan een groene gevel met grondgebonden planten omdat er nood is aan een constructie die de planten vasthoudt en aan een automatisch irrigatiesysteem. Voor een goed resultaat is het belangrijk om levende gevels in het totale bouwproject te integreren, zodat er op het einde niet moet bezuinigd worden op kwaliteit en afwerking.

Gemiddeld kost een levende gevel €600 à €800 euro/m2, met een irrigatiesysteem kost het meer dan €1000/m2. Bovenop de kosten voor de aanleg en het bewateringssysteem moet ook rekening gehouden worden met een technische ruimte en eventueel een waterreservoir. Voor het onderhoud is de variatie aan prijzen vooral te wijten aan de eisen van de klant en de situatie waarin de gevel zich bevindt.

Factoren die de kosten voor aanleg beïnvloeden:

• Maatwerk, afwijkende vormen en kleuren.
• Het formaat van het project, vaak geldt: hoe kleiner, hoe hoger de prijs per m2.
• Grote hoogtes en bereikbaarheid van de locatie voor groot materieel.
• Draagkracht van de gevel.
• Irrigatiesysteem en wateraansluiting.
• Keuze van planten en substraat.
• Fouten die moeten worden hersteld, te laat inschakelen van experts.

Factoren die de kosten voor onderhoud beïnvloeden:

• De plantenkeuze in functie van het substraat.
• De bereikbaarheid van de levende gevel.
• Specifieke eisen ten aanzien van het eindbeeld (bv. herkenbaar bedrijfslogo).
• De verwachte levensduur van het project.
• Vandalisme
• Schade door weersomstandigheden of ongedierte.

Systeemopbouw

De meeste verticale tuinen zijn een samenstelling met de volgende elementen:

• Een draagstructuur of metalen kader, meestal verzinkt of van roestvrij staal omwille van de weersbestendigheid en het dragend vermogen.
• Een waterafstotende laag beschermt de gevel tegen vocht, vaak is dit een hard materiaal zoals pvc of een hardschuim plaat.
• Een irrigatiesysteem bestaande uit een pomp, een reservoir voor de plantenvoeding en een computer met bedieningspaneel voor het instellen van de bevloeiingsfrequentie.
• Plantendragers zoals zakjes, bakjes, vliesdoekkussens, korven of kisten.
• Een groeimedium of substraat: bepaalt in belangrijke mate de plantkwaliteit.
• Een afvoergoot voor overtollig water, vooral gebruikt bij interieurtoepassingen.

Een weloverwogen keuze

Een levende gevel is meer dan de som van een gevel en enkele planten die een mooi kleurenpalet opleveren. Om tot een duurzame oplossing voor vele jaren te komen, is er gespecialiseerde kennis nodig op gebied van zowel bouwtechnieken als van botanica: de juiste keuze van planten en substraten in functie van de specifieke situatie is cruciaal. Ten slotte is een goede planning van de levende gevel binnen het totale bouwproject, afgestemd op de startsituatie, essentieel voor het welslagen en de duurzaamheid van het project, en voor het beperkt houden van de aankoop- en onderhoudskosten.

Steeds meer architecten experimenteren met gevelbeplanting op vaak futuristische gebouwen. De praktijk toont aan dat het beslist mogelijk is om op die manier bijzondere projecten te realiseren, die een reële bijdrage leveren aan het milieu en het welbevinden van de mensen. Door het toenemend aantal dergelijke realisaties neemt ook de ervaring met en de maturiteit van deze technieken toe, en zullen de systemen beter afgestemd en geoptimaliseerd worden.

terug naar overzicht